Το ρίσκο της εικονικής φιλίας

Του ΣΠΥΡΟΥ ΒΟΣΙΝΑΚΗ
 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΙΑΦΑΚΑΣ
 

Οι πρώτοι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης εμφανίστηκαν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '90, αλλά η χρήση τους διαδόθηκε ευρέως τα τελευταία τρία χρόνια. Κάποιοι από αυτούς προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες, όπως ο LinkedIn, που αποσκοπεί στις επαγγελματικές διασυνδέσεις, και ο Last FM, που απευθύνεται σε μουσικόφιλους. Κάποιοι άλλοι, όπως οι πολύ δημοφιλείς Facebook και MySpace, είναι «γενικού τύπου» και είναι σχεδιασμένοι τόσο για την υποστήριξη γνωριμιών με ανθρώπους με παρόμοιες προτιμήσεις όσο και για την επικοινωνία και ανταλλαγή περιεχομένου με πραγματικούς φίλους, γνωστούς και συγγενείς.

Η χώρα μας δεν έχει μείνει μακριά από τις εξελίξεις. Οι έλληνες χρήστες του Facebook ξεπερνούν τις 300 χιλιάδες, αριθμό ιδιαίτερα μεγάλο αν συνυπολογίσουμε τα χαμηλά ποσοστά πρόσβασης των συμπολιτών μας στο δίκτυο σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Είναι μάλιστα αξιοπρόσεκτο ότι αρκετοί έλληνες πολιτικοί και καλλιτέχνες έχουν ήδη γραφτεί ως χρήστες και έχουν γίνει «φίλοι» με τους υποστηρικτές τους.

Η κοινωνική δικτύωση επεκτείνει την παραδοσιακή χρήση του παγκόσμιου ιστού, υιοθετώντας νέα μοντέλα επικοινωνίας και ανταλλαγής περιεχομένου μεταξύ των χρηστών. Η νέα μορφή «κοινωνικής διάδρασης» επηρεάζει τόσο τη μορφή του παγκόσμιου ιστού και τους τρόπους πρόσβασης και διαχείρισης του περιεχομένου του όσο και τη συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των πολιτών γενικότερα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία δύο χρόνια γεννιέται μια νέα επιστήμη, η επιστήμη του ιστού (web science), της οποίας στόχος είναι, μεταξύ άλλων, και η μελέτη των κοινωνικών επιπτώσεων της χρήσης των διαδικτυακών υπηρεσιών.

Εκ πρώτης όψεως τα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να παρουσιάζουν έναν αριθμό πλεονεκτημάτων, με πρώτο τη δημιουργία εικονικών κοινοτήτων ειδικού ενδιαφέροντος, όπου η συντήρηση και ανανέωση του περιεχομένου γίνεται συμμετοχικά από τα ίδια τα μέλη.


Επιπλέον, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν βοηθήσει σημαντικά στο να έρθουν σε επαφή παλιοί χαμένοι φίλοι, συμμαθητές, μακρινοί συγγενείς κ.λπ., ενώ συμβάλλουν και στη διατήρηση της επικοινωνίας με φίλους και γνωστούς που βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές ή και σε διαφορετικές χώρες.

Η όλη λογική με βάση την οποία έχουν σχεδιαστεί τα κοινωνικά δίκτυα παρακινεί τους χρήστες σε συχνή ενημέρωση της προσωπικής τους σελίδας με δεδομένα σχετικά με τα ενδιαφέροντά τους, τις σπουδές τους, τα επαγγελματικά τους, τη συναισθηματική τους κατάσταση και γενικότερα τη ζωή τους, ώστε να μένουν διαρκώς ενήμεροι οι «φίλοι» τους. Επιπλέον, πολλές φορές τους οδηγεί και στη διαρκή ανάγκη αύξησης των διασυνδέσεών τους μέσω αναζήτησης νέων «φίλων». Γενικότερα, έχει αναδυθεί μια κουλτούρα, ιδιαίτερα στις τάξεις των νέων, βάσει της οποίας ο μεγάλος αριθμός των δηλωμένων «φίλων» προσδίδει ένα είδος κοινωνικού κύρους. Η σχέση του χρήστη με τα κοινωνικά δίκτυα, όπως καταγράφεται από τις παραπάνω διαπιστωμένες τάσεις, δημιουργεί ανησυχίες σχετικά με θέματα ασφάλειας και προστασίας προσωπικών δεδομένων, αλλά και σχετικά με τις επιπτώσεις της χρήσης των δικτύων αυτών στις πραγματικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Είναι εντυπωσιακό το πόσο πολλές πραγματικές πληροφορίες σχετικά με τον εαυτό τους δίνουν ορισμένοι χρήστες των κοινωνικών δικτύων. Ακόμα και οι πιο προσεκτικοί μπορεί να βρεθούν εκτεθειμένοι από στοιχεία που έχουν ανεβάσει οι φίλοι τους σχετικά με αυτούς.

Και, ενώ η γενική φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίχθηκε και εξελίχθηκε το Διαδίκτυο ήταν η αποκέντρωση της πληροφορίας και η ανωνυμία των χρηστών, ξαφνικά με τα κοινωνικά δίκτυα παραβιάζονται και οι δύο αυτές αρχές. Η πληροφορία συγκεντρώνεται σε βάσεις δεδομένων και αποθηκευτικά μέσα μεγάλων εταιρειών και οι χρήστες δίνουν πραγματικά στοιχεία που επιτρέπουν την άμεση ταυτοποίησή τους.

Και, ως γνωστόν, αν «τα γραπτά μένουν», τα «ψηφιακά γραπτά» όχι απλώς μένουν αλλά αναπαράγονται επ' άπειρον, κάνοντας πρακτικά αδύνατο τον εντοπισμό και τη διαγραφή τους. Είναι λοιπόν απορίας άξιον το πώς τόσο πολύς κόσμος εμπιστεύεται τα προσωπικά του δεδομένα σε εταιρείες των οποίων οι «αγνές» προθέσεις δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθούν αλλά και σε άγνωστους ανθρώπους που συστήθηκαν ως «φίλοι».

Τέλος, εγείρει ανησυχίες το φαινόμενο ότι ένα μέρος της νεολαίας περνάει υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα καθημερινά στα κοινωνικά δίκτυα ψάχνοντας για καινούριους φίλους, συνομιλώντας και αλληλεπιδρώντας εικονικά μαζί τους. Ποιες μπορεί να είναι άραγε οι επιπτώσεις μιας τέτοιας συνήθειας στις ουσιαστικές σχέσεις που έχουν αναπτύξει ή που θα μπορούσαν να αναπτύξουν με τους συνανθρώπους τους;
Είναι δεδομένο ότι το τελειότερο εικονικό περιβάλλον είναι η πραγματικότητα που ζούμε και η αμεσότητα και το «ρίσκο» της επαφής πρόσωπο με πρόσωπο δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κανενός είδους κοινωνική διάδραση.

Μήπως λοιπόν η διαρκής ενασχόληση με τους δικτυακούς φίλους οδηγεί μακροπρόθεσμα στην απομάκρυνση από τους πραγματικούς φίλους, στην αδυναμία σύναψης νέων ουσιαστικών σχέσεων και τελικά στην απομόνωση;

Με δεδομένη την ανωριμότητα και την πολύ πρόσφατη διάδοση του νέου αυτού μέσου, είναι μάλλον νωρίς για να δώσουμε σαφή απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Πρέπει όμως να τα λαμβάνουμε σοβαρά υπ' όψιν, ιδιαίτερα στην περίπτωση των νέων, για τους οποίους τα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς τους. 

Στις μέρες μας η φιλία καθημερινά δοκιμάζεται.Στρες, δουλειά, μακρινές αποστάσεις, οικονομικά-προσωπικά  συμφέροντα, αλλαγή τρόπου ζωής φίλων , αδιαφορία κλπ..είναι μερικοί απ τους λόγους που οδηγούν τη φιλία στο γκρεμό-θάνατο. 'Ολοι μας έχουμε τέτοια παραδείγματα και εμπειρίες!

Η γνωριμία μέσω διαδικτύου δεν συνεπάγεται  τη γέννηση φιλίας... , αλλά δεν την αποκλείει και  σε κάποιες περιπτώσεις!  Χρειάζεται όμως πολύς χρόνος, υπομονή και δια ζώσης γνωριμία για να φτάσει κανείς να μιλά για φιλία...και φυσικά ας μην παραβλέπουμε το πως ο καθένας εννοεί τη φιλία... ( το γνωστός συγχέεται με το φίλος)

Η εικονική φιλία δεν  μπορεί να αντικαταστήσει την αληθινή και πραγματική φιλία! Μην ξεγελιόμαστε!

 Υπάρχουν περιπτώσεις που μέσω διαδικτύου αναπτύχθηκαν φιλίες και εξελίχτηκαν σε αληθινές !Ελάχιστες όμως!  Οι περισσότερες αποδεικνύονται φούσκες, πρόσκαιρες και δήθεν... 

Όμως και στις δια ζώσης σχέσεις δεν έχει αποδειχθεί πολλές φορές   η φιλία ψεύτικη και χωρίς βάσεις;

Αν δεν μπορείς να δεις τον άλλον, τα μάτια του, το χαμόγελό του,  την αύρα του και αν απλά τον φανταζεσαι για ποια φιλία μιλάμε;